DEHB ya da dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (en:ADHD) toplumun yüzde 3-5′ini etkileyen ve sıklıkla nörolojik tabanlı bir gelişim bozukluğu olarak kabul edilir. Bu bozukluk tipik olarak kendini çocukluk çağında dikkatsizlik ve/veya aşırı hareketlilik (hiperaktivite), unutkanlık, tepkilerin kontrolsüzlüğü yahut ani ve dürtüsel tepkiler ve kolayca başka şeylere sapma olarak gösterir. Çocukluk döneminde başlar, ergenlikte şekil değiştirerek devam eder. 4-5 yaşlarında farkedilir ve 7 yaşından sonra başladığı görülmez. Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık görülür. Erkek çocuklarda genellikte hiperaktivite ve impulsivite belirtiler ön planda iken, kız çocuklarında daha çok dikkat eksikliği belirgindir.Genellikle Dikkat eksikliği bozukluğu (DEB) olarakta anılır (en:ADD) ancak aslında bu ADHD’nin bir şeklidir.Dikkat eksiliği hiperaktıve bozukluğu (DEHB) çocukluk çağının sık karşılaşılan nörodavranışsal bozukluklardan biridir.
En son 1994′teki sınıflamada dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu terimi altında üç tip tanımlanmıştır. DEHB/birleşik tip, DEHB/dikkat bozukluğunun önde olduğu tip ve DEHB/ hiperaktivitenin önde olduğu tip. Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik temel belirtilerdir ve bu belirti kümeleri çocuğun içinde bulunduğu ortama ve yaşam çevresine göre değişiklik gösterebilmektedir.
Dikkat eksikliği: İşleri bitirmeden bırakma ve görevleri erken terk etme şeklinde kendini gösterir.
Hiperaktive ise sakin olmayı gerektiren durumlarda aşırı huzursuz olma şeklindedir ve duruma bağlı olarak • Çevrede koşma, atlama, • Oturması gerektiğinde yerinden kalkma, • Aşırı konuşma, gürültücülük • Oturduğu yerde kıpırdanıp-durma şeklinde olabilir. Hiperaktivite sadece aşırı hareketlilik ve enerjik olma anlamına gelmemektedir. Bu terim karmaşık ve amaçsız hareketliliği tanımlamaktadır.
Dürtüsellik ise kurallara uymada güçlük, buna bağlı olarak disiplin sorunları ve sıkça kazaya uğramalarına neden olan belirti kümesidir. • Dürtüsellik belirtilerini taşıyan çocuklar erişkinlerle ilişkilerinde sosyal sınırları bilmezler, • Diğer çocuklarla ilişkilerinde de zorluklar yaşayarak çoğu zaman grup dışında kalırlar.
Dikkatsizlik, hiperaktivite (yetişkinlerde içten acelecilik), altüst edici davranışlar ve fevrilik(atılganlık) genel belirtilerdir. Sosyal ilişki zorlukları, akademik zorluklar kadar sık görülmektedir.
Semptoplardaki “dikkatsizlik” “hiperaktivite” ve “fevrilik” davranışlarının normlarını belirticek çizgileri çizmek zor olduğundan, müdahaleye başlamadan bu davranışların belirgin seviyede olmaları gerekmektedir.
Semptomlar iki farklı düzlemde en az altı ay veya daha uzun süredir devam etmek zorunda olup, kişinin yaşıtlarına oranla değerlendirilmektedir.
DEHB‘in üç alt dalı vardır – dikkatsizliğin yoğun olduğu, hiperaktivitenin yoğun olduğu yada karma olarak kriterlerin ikisinide taşıyan modeldir.
Dikkatsizliğin belirgin özellikleri (bir grup yada tamamı)
- Kolaylıkla dikkatin dağılması, detayları gözden kaçırma, unutkanlık, sık sık bir aktiviteden diğerine atlamak
- Bir ana konuda odaklanmakta güçlük çekme
- Zevkli bir konu ile uğraşmadıkça, kolaylıkla bir aktiviteden bir kaç dakika içinde sıkılmaya başlamak
- Organize etmek ve işi tamamlamak veya yeni bir şey öğrenirken konuda odaklanmakta zorlanmak
- Bir aktivitede yada bir görevi tamamlamak için gerekli olanlar nesnelerde problemlerle karşılaşmak veya ev ödevlerini tamamlayamamak, bazen gerekli eşyaları kaybetmek (ör., kalem, oyuncak veya gerekli evrak)
- Direk kendisine konuşulurken dinlemiyor gibi gözükmek
- Hayallere dalmak, kolayca zihni bulanmak ve yavaş davranmak
- Diğerleri kadar kolay bir şekilde bilgiyi işleyememek
- Talimatları net olarak takip edememek
Hiperaktivitenin belirgin özellikleri (bir grup yada tamamı)
- Otururken yerine duramamak ve kıpırdanmak
- Durmadan konuşmak
- Gördüğü şeylerle oynamaya çalışmak veya dokunmak
- Yemek yerken, okulda veya ev ödevi yaparken hareketsiz oturamamak
- Sürekli hareket eder halde durmak
- Sessiz iş ve aktiviteleri yapmakta zorluk çekmek
Not: Genç ve yetişkinlerde bu hiperaktivite semptomları yaş ilerledikçe kaybolarak yerini ‘içten acelecilik’ e çevirmektedir
Fevrilik (atılganlık, dürtülere bağlılık) belirgin özellikleri
- Oldukça sabırsız olmak
- Birden bire uygun olmayan söylemlerde bulunmak, duygu ve hislerini kısıtlama olmaksızın sergilemek, sonuçları göremeden fiili hareketlere geçmek
- İstedikleri şeyi beklemekte güçlük yaşamak veya oyunlarda sıralarını beklemek
- Sıklıkla etraflarındakilerin aktivite yada sözlerini kesmen
Eşlik eden tanılar ve sıklıkları
• Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu(%25-80)
• Davranış bozukluğu(%14-56)
• Majör depresif bozukluk (%0-45)
• Anksiyete bozuklukları(%10-40)
• Tik bozuklukları(%3-30)
• Öğrenme bozuklukları(%24-70)
• Bipolar afektif bozukluk(50-27)
Tedavi
Uyarıcılar yaygın öngörülen medikal tedavi yöntemidir DEHB’te. Okul öncesi çocuklarda uyarıcı ilaç tedavisi kullanılmamaktadır. En yaygın kullanılan uyarıcı Metilfenidat ‘tır. DEHB’nda faydası kanıtlanan diğer tedavi yöntemleri:
• Anne-baba eğitimi
• Öğretmenlerin eğitimi
• Bilişsel davranışçı terapi
• Destek gruplarıdır