Uyum ve davranış sorunları; çocuklarla çalışan psikologların en sık karşılaştıkları ve üzerinde çalıştıkları konulardır. Özel eğitim gereksinimi olsun olmasın tüm ebeveynlerin çözüm bulmakta güçlük çektikleri ve biz uzmanlara danıştıkları bu sorunlara, kısa kısa da olsa değinerek siz ebeveynlerin bu konudaki endişelerini bir nebze olsun azaltmak adına 3 bölüm halinde en çok karşılaşılan sorunlardan ve çözüm önerilerinden bahsedeceğim.
Çocuklar, gelişim dönemlerdeki sorunların çözümünde engellerle karşılaşırlarsa, olağan olarak nitelendirilen bu sorunların çözümü sonraki gelişim dönemlerine ve ileriki yaşlarına ertelenir. Bu durumlarda ortaya çıkan sorunlara uyum ve davranış bozuklukları denir.
Çocuklarda en sık görülen davranış bozuklukları:
– Saldırganlık
– Çalma
– Yalan
– Küfür
– Tikler
– Okul korkusu
– Dışkı kaçırma
– Altını ıslatma
– Tırnak yeme
– Kekemelik
– Parmak emme
– İnatçılık
– Dikkat eksikliği, Hiperaktivite
SALDIRGANLIK
Saldırganlık, çocuğun genellikle kendi akranlarına ve başkalarına vurması, ısırması, tekmelemesi, eşyaları fırlatması ve tükürmesi gibi zarar vermeyi hedefleyen davranışlarda bulunmasıdır. Saldırganlık çocuklarda belli dönemlerde normal bir tepki biçimi olarak kabul edilebilir.
Saldırganlığın Nedenleri
1. Saldırgan davranışların yetişkinler tarafından ödüllendirilmesi ve pekiştirilmesi. Bu durum genellikle geleneksel kültürde çok görülür. Geleneksel kültürde erkek çocuğun saldırganlığı onaylanır. (Örneğin; Kavga eden çocuğa ailesi tarafından “aferin” veya “seni döveni sen de döveceksin” denmesi)
2. Çocuğun yetişkinlerden gerekli anlayışı, sevgiyi ve kabulü görmemesi.
3. Televizyon ve bilgisayar oyunları, kitle iletişim araçlarının olumsuz etkisi.
4. Ana-babanın aşırı otoriter ve baskıcı tutumları, buna bağlı olarak yaşanan iletişim problemleri.
5. Çocuğun ana-babasından dayak yemesi.
6. Biyolojik olarak çocuğun beyin zarı iltihabı, beyin zedelenmesi gibi fizyolojik sorunlar yaşaması.
Saldırgan Davranışlar Konusunda Aileye Öneriler
- Öncelikle ana-baba olarak çocuğa saldırganlık modeli olmayın.
- Saldırgan davranışlara tolerans göstermeyin.
- Saldırgan davranışları kesinlikle dayakla cezalandırmayın! Dayak atılan çocukta düşmanlık duyguları gelişir ve pekişir.
- Çocuk sinirliyken onunla tartışmayın, sakinleşmesini bekleyin ve daha sonra yaptığı davranış ile ilgili konuşun.
- Çocuğa sosyal gelişimine uygun çeşitli sorumluluklar verin. Böylece çocuğa başarma duygusunu yaşatmış olursunuz.
- Çocuğa yaptığı bu davranışların dezavantajlarını gösterin. Saldırgan davranış göstererek isteklerini elde edemeyeceğini ona anlatın.
- Çocuğun olumlu davranışını gördüğünüzde pekiştirin. Örneğin; arkadaşıyla oynarken, kavga etmediğinde ve bağırmadığında bunu sözel olarak ödüllendirin. Olumsuz davranışlarını görmezden gelin.
- Çocuğun sportif faaliyetlerde bulunmasına ve belirli bir süre dışarıda oynamasına izin verin. Bu enerjisini boşaltmasını sağlayacaktır.
- Çocuğun sergilediği saldırgan davranış başkalarının güvenliğini ciddi bir şekilde tehdit etmedikçe bu davranışın üstünde durup çocuğa baskı yapmayın.
- Kızgınlıktan kurtulması için alternatifler bulun.
- Çocuğunuzun gelişim dönemlerini ve bu dönemdeki ihtiyaçlarını iyi bilerek yerine getirin.
- Ana-baba olarak saldırgan davranışlar karşısında sakin davranın; sert, duygusal tepkiler yerine ben dilini kullanın (“Böyle davrandığın için üzüldüm”.)
- Çocuğa şiddet içeren televizyon programları seyrettirmeyin.
- Çocuğunuzla mümkün olduğunca daha çok ve kaliteli zaman geçirin.
ÇALMA
Çalma, çocuğun kendine ait olmayan bir eşyayı, bir nesneyi izinsiz olarak alıp ona sahip olmasıdır.
3–4 yaşındaki bir çocuğun başkasına ait bir oyuncağı almasının çalma olup olmadığına karar vermek için çocuğun bulunduğu dönem özelliklerini iyi bilmek gerekmektedir. Çalma davranışı okul çağlarında sıkça görülür. Önemle üzerinde durulması gereken bir konudur. Bir çocukta 10 yaşından sonra da çalma davranışı devam ederse bu önemli bir problemin göstergesidir ve mutlaka bir uzmana başvurulmalıdır.
Çalma Nedenleri
1. Çocuğun temel ihtiyaçların önemsenmemesi ve karşılanmaması.
2. Çocuğun sevgi, ilgi ve anlayıştan mahrum olması. Örneğin; Çocuk, anne-babasının ilgisini çekmek için çalabilir. Yapılan araştırmalarda çalma davranışında bulunan çocukların ailelerinin genellikle alkolik ya da suçlu ana-babalar olduğu belirlenmiştir.
3. Çocukta sahip olma düşüncesinin gelişmemiş olması.
4. Çocuğun başkasına duyduğu kızgınlığı ifade etmek veya intikam almak istemesi. Örneğin; Anne-babasına kızgın bir çocuğun, onlardan intikam almak için bir şey çalarak ailesini zor duruma düşürmek ve üzmek istemesi.
5. Anne-babanın çocuğun yaptığı bu davranış karşısında tepkisiz kalması veya bu durumdan zevk alması. Bu durum çocuğu cesaretlendirir ve çocuk çalmaya devam eder.
6. Çocuğun özdeşleşmek için kendine kötü bir örnek seçmiş olması.
7. Çocuğun çalma davranışını anne-baba ile hesaplaşmasının bir yolu olarak görmesi.
8. Yeni doğan kardeşe duyulan kıskançlık veya öfke.
9. Özellikle pasif veya başarısız bir çocuğun kendisini akran grubuna kabul ettirme isteği. Örneğin; Babasının cüzdanından para alarak arkadaşlarına hediye alması gibi.
Çalma Konusunda Aileye Öneriler
- Çocuğunuza başkalarının eşyalarına önem vermeyi, dürüstlüğü öğretin ve bunu yaşantınıza geçirin.
- Anne-baba olarak çocuğunuza iyi örnek olun. Siz başkasına ait bir eşyayı izinsiz alırsanız çocuğunuzun da alabileceğini unutmayın.
- Çocuğunuzla iletişiminizi güçlendirin. İlginizi ve sevginizi esirgemeyin.
- Çocuğunuzun temel ihtiyaçlarını karşılayın. Yaşına ve ihtiyaçlarına uygun miktarda harçlık verin.
- Çocuğun kendisine ait eşyalarının olmasını sağlayın. Bu onun mülkiyet bilincini geliştirecektir
- Çocuğunuza aşırı tepki vermeyin ve şiddet uygulamayın.
- Çocuğun almış olduğu eşyayı sahibine özür dileyerek geri vermesini sağlayın. Aldığı eşya zarar görmüşse yenisini alın ve parasını da çocuğun harçlıklarından ödetin. Yalnız çocuğun harçlığını tamamen kesmeyin.
- Fiziksel ceza kesinlikle uygulamayın.
- Çocuğunuza genel olarak “kötü çocuk” damgasını vurmayın. Çalmış olabilir ama bu onun her yönüyle kötü bir çocuk olduğunu göstermez.
- Çocukla davranışının nedenini mutlaka konuşun.
- Çocuğunuza ihtiyacı olduğunda ödünç eşya almanın yollarını öğretin.
- Çocuğunuzun eşyalarını kullanmak veya almak istediğinizde mutlaka ondan izin isteyin.